Παρασκευή 31 Οκτωβρίου 2014

Η παραβολή του χαμένου προβάτου


Η παραβολή του σπορέα

Η παραβολή του καλού Σαμαρείτη
                                         

Η παραβολή του ασώτου υιού

Παρασκευή 17 Οκτωβρίου 2014

Kάποτε ,ένας καμηλιέρης προχωρούσε στην έρημο,κρατώντας την καμήλα του από το σχοινί,που ήταν περασμένο στο λαιμό της.Ο ήλιος έκαιγε τα πάντα ,η ζέστη αφόρητη Άνθρωπος και ζώο σταμάτησαν.Ο καμηλιέρης πήρε από τις αποσκευές που είχε μαζί του μια σκηνή και την έστησε στη μέση της ερήμου.Μπήκε μέσα για ν απολαύσει τη σκιά της και να ξαποστάσει. Άναψε και το πούρο του και ήσυχα ξεκουραζόταν σκεπτόμενος,το υπόλοιπο του ταξιδιού του. Ύστερα από λίγο άκουσε ένα θόρυβο.Στην πόρτα της σκηνής έκανε την εμφάνισή του το κεφάλι της καμήλας.Χαμογέλασε ο καμηλιέρης, με τη σκέψη ότι το ζώο ήθελε κι αυτό λίγη σκιά στο κεφάλι του. Όμως η καμήλα βλέποντας το χαμόγελο του κυρίου της ,προχώρησε ακόμα περισσότερο. Έβαλε μέσα το ένα πόδι, μετά δύο και τελικά μπήκε όλη μέσα στη σκηνή.Το χαμόγελο διαδέχτηκε η ανησυχία .Και όταν αποφάσισε ο άτυχος καμηλιέρης ν αντιδράσει ήταν πλέον αργά .Ησκηνή έπεσε και τον καταπλάκωσε.
Κάπως έτσι μοιάζει και η επίσκεψη της αμαρτίας.Εάν,στην πρώτη επίσκεψη των λογισμών χαμογελάμε εκείνη αποθρασύνεται. Βρίσκει πρόσφορο έδαφος και προχωρεί ακόμα περισσότερο.Και όταν διαπιστώνουμε τον κίνδυνο από την κατοχή της είναι πλέον αργά.
Η εκκλησία μας σε όλες αυτές τις επισκεψεις της αμαρτίας,από τις προσβολές της έως και την ολοκληρωτική κυριαρχία της στον άνθρωπο παρέχει το αντίδοτο:το μυστήριο και της μετάνοιας και της εξομολόγησης,
Είναι τόσο τραγική η υποχώρηση στην αμαρτία!
Έχετε ακούσει για τη Σεμίραμι,τη Βασίλισσα των Ασσυρίων? ζήτησε λοιπόν από το βασιλιά της, μια χάρη.Να βασιλέυσει για μια μέρα.Χαμογέλασε  ο βασιλιάς στην αρχή,μετά όμως υποχώρησε και της έκανε τη χάρη. Όταν κάθισε στο θρόνο,η πρώτη διαταγή που έβγαλε ήταν να συλλάβουν το βασιλιά,να τον κλείσουν φυλακή,να τον αποκεφαλίσουν και να φέρουν το κεφάλι μπροστά της.Από τότε έμεινε μόνη της βασίλισσα,όχι για μια μέρα αλλά για όλη της τη ζωή.
Όταν η αμαρτία μας επισκέπτεται,ας την αντιμετωπίσουμε με σοβαρότητα και όχι με χαμόγελα και υποχωρήσεις.Ας μείνουμε ,λοιπόν,στα τείχητης καρδιάς όρθιοι,αγωνιστές και νικητές.

Από το βιβλίο "πολλές οι ιστορίες,μία είναι η αλήθεια!"του Άγγελου Γκούνη

Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 2014

Η κατήχηση  συνδέεται με την γενικότερη θέση της Εκκλησίας στην κοινωνία και τη ζωή των ανθρώπων. Η Εκκλησία υπάρχει ως ένας θεσμός χρήσιμος, ο οποίος προέρχεται από ένα παρελθόν ένδοξο, βοήθησε το λαό μας να παραμείνει ελεύθερος στην συνείδηση όχι γιατί η ίδια είχε οργανώσει ένα ξεχωριστό πρόγραμμα παιδείας και εθνικής αφύπνισης, αλλά γιατί η τέλεση της θείας λειτουργίας από μόνη της δίδει την αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα ανθρώπων που έχει τη δική της γλώσσα, τη δική της ιστορία και παράδοση, σε έναν λαό διαφορετικό από έναν άλλο, ο οποίος συνέβαινε να είναι και κατακτητής.   Η Εκκλησία προσέφερε την μεγάλη περιουσία της ώστε να γίνουν πόλεις, να αποκτήσουν κλήρο οι αγρότες, να χτιστούν σχολεία, νοσοκομεία, κοινωφελή ιδρύματα, δημόσια κτήρια, χώροι άθλησης και ψυχαγωγίας και επομένως το κράτος και η κοινωνία τής οφείλουν ευγνωμοσύνη. Σήμερα, οπότε και οι άνθρωποι είμαστε μέλη ενός παγκόσμιου χωριού, πληροφορούμαστε από την τηλεόραση και το Διαδίκτυο τι συμβαίνει απανταχού της γης, με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε ότι κυρίως ανήκουμε στον κόσμο και να μην έχουμε συνείδηση ότι είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους λαούς, καθότι κι εκείνοι στον κόσμο ανήκουν, όλοι ντυνόμαστε το ίδιο, ακούμε την ίδια μουσική, διασκεδάζουμε με τον ίδιο τρόπο, ιδίως οι νεώτεροι, πίνουμε τα ίδια ποτά, οδηγούμε αυτοκίνητα τα οποία μας προτείνουν οι μεγάλες πολυεθνικές βιομηχανίες, αγοράζουμε από πολυκαταστήματα τα οποία έχουν τα ίδια προϊόντα στα περισσότερα μέρη του κόσμου, ενημερωνόμαστε από τις ίδιες πηγές ενημέρωσης, μιλούμε οι περισσότεροι και ιδίως οι νεώτεροι τα Αγγλικά, η αίσθηση ότι υπάρχει η Θεία Λειτουργία της Κυριακής ως το ξεκίνημα της εβδομάδας μας και ως ο τόπος που σηματοδοτεί τον τρόπο που δίνει νόημα στη ζωή μας αγγίζει όλο και λιγότερους.
Αυτό συνεπάγεται μία αίσθηση συνήθειας αναφορικά με την πίστη. Όπως πιστεύεται, είναι αρκετή η γνώση που οι παλαιότεροι έχουν από το σχολείο, από τις γιορτές, από το δικό τους κατηχητικό, είναι αρκετή η γνώση από τα κηρύγματα που γίνονται στους ναούς και, κυρίως, η αίσθηση ότι η Εκκλησία υπάρχει για να διασώζει τα τελετουργικά του παρελθόντος, τα έθιμα των ανθρώπων, αλλά και να δίνει συμβουλές για την ηθική πορεία του καθενός, να περιγράφει το «δέον γενέσθαι» και να συμβάλλει στην τάξη και στην ομόνοια στην κοινωνία. Δυστυχώς αυτή  η νοοτροπία αποτυπώνεται στη σκέψη όχι μόνο εκείνων που έχουν τυπική σχέση με την Εκκλησία ή είναι αδιάφοροι, αλλά και στην σκέψη εκείνων που θέλουν την Εκκλησία να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, εκείνων που προσπαθούν να ζήσουν πιο πνευματικά.
Η κατήχηση λοιπόν έχει να αντιμετωπίσει αυτή την μεγάλη πρόκληση. Να βοηθήσει τις νεώτερες γενιές, αλλά και όπου γίνεται σε μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους, να εμβαθύνουν στο τι αληθινά είναι η Εκκλησία. Ότι είναι το Σώμα του Χριστού, το οποίο προϋποθέτει κοινή πίστη και, την ίδια στιγμή,  επίγνωση του ποια είναι αυτή η πίστη. Προϋποθέτει διάθεση για κοινότητα και συλλογικότητα, κάτι που συνεπάγεται αναμορφωμένη ενοριακή ζωή, περισσότερες ευκαιρίες του «συνυπάρχειν», του «συνημερεύειν» και όχι συνάντηση μόνο στη λειτουργία της Κυριακής και της γιορτής κι εκεί χρονικά κουτσουρεμένη. Προϋποθέτει χώρους συνύπαρξης και δραστηριότητες που θα απευθύνονται σε όλους, και ιδιαιτέρως στις οικογένειες. Για να γίνει αυτό πράξη χρειάζεται ιερείς και κατηχητές κατηρτισμένους, εθελοντές που θα εργαστούν γιατί πιστεύουν στην χριστιανική ιδιότητα ως αποστολή για τον κόσμο και τη ζωή, και την καλλιέργεια της πεποίθησης ότι η Εκκλησία δεν είναι ακόμη μία δραστηριότητα στην εβδομάδα, αλλά το κέντρο ζωής των ανθρώπων, ο ναός το σπίτι τους και η θεία λειτουργία η συνάντηση με το Θεό και τον συνάνθρωπο που δίνει χαρά και λιγοστεύει την λύπη.
Η κατήχηση καλείται να δώσει μία άλλη αντίληψη για το ήθος και την ηθική. Η Εκκλησία υπάρχει για να βοηθήσει τον άνθρωπο να βιώσει την ελευθερία από τα πάθη και τις κακίες, όχι γιατί «πρέπει» να γίνει πιο ηθικός, αλλά γιατί η αγάπη δεν μπορεί να καλλιεργηθεί, αν την ψυχή μας νοθεύει το κακό στις ποικίλες μορφές του. Η αγάπη προηγείται της ηθικής και της καθαρότητας και η Εκκλησία αυτόν τον δρόμο δείχνει. Αν προηγείται η διαφύλαξη της ηθικής και των αξιών μιας κοινωνίας, τότε η Εκκλησία γίνεται  ένα σωματείο του παρελθόντος που υπάρχει για ηθικοπλαστικούς σκοπούς, ένας σύλλογος που λειτουργεί φολκλορικά, χωρίς όμως να λειτουργεί μεταμορφωτικά για το παρόν και το μέλλον εντός της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν «πρέπει»  να κάνουμε προσευχή επειδή είναι καθήκον μας έναντι του Θεού. Κάνουμε προσευχή γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο μιλούμε στο Θεό, τον Οποίο αγαπούμε και στον Οποίο πιστεύουμε. Δεν «πρέπει» να πάμε την Κυριακή στην Εκκλησία γιατί είναι θρησκευτικό καθήκον μας, αλλά γιατί στην κυριακάτικη λειτουργία κοινωνούμε τον Θεό που αγαπούμε και μας αγαπά. Στην Ευχαριστία δεν είμαστε απλώς μαζί με κάποιους ανθρώπους κοινής πίστης,  αλλά συναντιόμαστε με όσους αγαπούν Αυτόν που κι εμείς αγαπούμε. Και είναι μία μοναδική ευκαιρία να μοιραζόμαστε την κοινή μας αγάπη μαζί τους.
Η κατήχηση καλείται να δώσει μια άλλη αντίληψη για το τι είναι χρήσιμο στη ζωή μας. Χρήσιμο δεν είναι το ποσοτικά μετρήσιμο, το εντυπωσιακό, το αριθμητικά ισχυρό, το 90 % μιας κοινωνίας. Χρήσιμη δεν είναι η Εκκλησία επειδή μπορεί να ενισχύει τους υποψήφιους βουλευτές, περιφερειάρχες, δημάρχους, συμβούλους και επειδή μπορεί να βρίσκει δουλειά και να διορίζει ανθρώπους. Χρήσιμη δεν είναι η Εκκλησία επειδή διασώζει το παρελθόν. Χρήσιμη δεν μπορεί να είναι η Εκκλησία μόνο επειδή διασώζει παραδόσεις και επειδή με τον θρησκευτικό τουρισμό ενισχύει τα καταστήματα, τους εμπόρους, την ανάπτυξη μιας κοινωνίας, την διαφύλαξη της επιβίωσης. Χρήσιμο αληθινά είναι ό,τι αγιάζει τη ζωή μας. Και η κατήχηση καλείται να ενσκήψει στον αγιασμό των ανθρώπων. Να μιλήσει με απλότητα στις καρδιές των ανθρώπων για το τι συμβαίνει όταν βαφτίζονται, όταν λαμβάνουν το χρίσμα, όταν παντρεύονται, όταν πεθαίνουν, όταν μνημονεύονται, όταν λειτουργούνται, όταν συγχωρούν, όταν ξεκινούν κάθε έργο τους με το σημείο του σταυρού, όταν μοιράζονται τον πόνο και τη χαρά του άλλου, όταν πιστεύουν στο Θεό όχι για να λάβουν ίαση, θαύματα, «τα καλά και συμφέροντα», αλλά γιατί  «πίστις εστί ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων» (Εβρ. 11,1). Είναι έργο της κατήχησης να δείξει ότι η Εκκλησία υπάρχει για να διασώζει την αγάπη και την ενότητα και αυτό είναι η απόδειξη του αγιασμού των ανθρώπων. Όχι το κλωναράκι του βασιλικού και ο ασπασμός του σταυρού μόνο, αλλά η βίωση του σταυρού και της ανάστασης στις καρδιές μας. Το να μην αποκάμουμε στις δοκιμασίες μας. Το να ζητούμε στη ζωή μας να γίνεται το θέλημα του Θεού και όχι το δικό μας.
Η κατήχηση καλείται να δείξει στους ανθρώπους ότι η Εκκλησία μπορεί να συνδιαλέγεται, να συναντά τα ανθρώπινα επιτεύγματα. Τον κόσμο και την πρόοδό του. Δεν είναι μόνο αρνητική η πορεία της ανθρωπότητας. Δεν είναι κακό κατ’  ανάγκην η παγκοσμιοποίηση. Κακό είναι να χάνουμε το πρόσωπό μας μέσα σ’ αυτήν. Δεν είναι κακό να βλέπουμε το άτομό μας, τον εαυτό μας, να καλλιεργούμαστε στη ζωή μας, να αγωνιζόμαστε ακόμη και να έχουμε χρήματα, με τιμιότητα. Κακό είναι να μην βλέπουμε τις ανάγκες των άλλων. Να μην ενσκήπτουμε στα προβλήματά τους. Να θέλουμε να μας ακούνε χωρίς να ακούμε. Δεν είναι κακό η επιστημονική πρόοδος. Ακόμη κι εκείνη που φαινομενικά ενισχύει την αθεΐα, στην ουσία εξακολουθεί να είναι πεπερασμένη, γιατί υπάρχουν πτυχές τόσο στη γνώση όσο και στην ύπαρξη που δεν μπορούν να καλυφθούν. Κάθε φορά άλλωστε που θα βρίσκουμε κάτι, πάλι θα ανοίγονται ορίζοντες στο τι δεν γνωρίζουμε. Η πνευματική μας παράδοση, η θεολογία μας μάς δίνει τα κριτήρια και τα κίνητρα να συνδιαλεχθούμε με την επιστήμη, χωρίς φόβο, ούτε με άκριτο θαυμασμό και τυφλωμένη παράδοση στην αίσθηση της πανσοφίας της επιστήμης, αλλά και χωρίς υποτίμηση και αίσθηση ότι επειδή εμείς αναζητούμε και παλεύουμε την οδό της Θεογνωσίας, η ανθρώπινη γνώση δεν μας χρειάζεται. Δεν είναι κακή η Δύση και το δυτικό πνεύμα. Άλλωστε η Ανατολή μάς δείχνει πού βρισκόμασταν και προς τα πού θα πορευόμασταν. Γιατί Ανατολή είναι και το Ισλάμ που αποθεώνει την κοιλία και τις ανάγκες της, την φιληδονία από την πλευρά του άνδρα, τον φανατισμό έναντι όσων δεν έχουν την ίδια πίστη με τους μουσουλμάνους. Ανατολή είναι και ο βουδισμός και ο ινδουισμός και ένας μυστικισμός που καίει τους νεκρούς, που εκμηδενίζει την ύπαρξη στη φιλοσοφία του νιρβάνα, που χωρίζει τους ανθρώπους σε κάστες, που απαγορεύει την πρόοδο  για την πλειονοψηφία των ανθρώπων και τους κρατά στη φτώχεια. Ανατολή είναι το ρουσφέτι, η οικογενειοκρατία, είναι ο λαϊκισμός και η δημαγωγία, η εντυπωσιομανία των τεράστιων ναών και κτηρίων, που κρατούνε τους ανθρώπους   σκλαβωμένους σε ανελεύθερα καθεστώτα.

Η κατήχηση καλείται να δείξει στους ανθρώπους και ιδιαιτέρως στους νέους  ότι η Ορθοδοξία δεν είναι ούτε Δύση ούτε Ανατολή. Ότι μπορούμε να αντλήσουμε από όλους ό,τι όμορφο και αξιόλογο, αρκεί να το μπολιάσουμε με τον αγιασμό της πίστης και αρκεί να έχουμε κατά νουν ότι ο Χριστός μας κάλεσε όχι να περηφανευόμαστε γιατί είμαστε ανατολικοί ή δυτικοί, αλλά για να απαρνηθούμε τον εαυτό μας, να σηκώσουμε τον σταυρό μας και να τον ακολουθήσουμε. Κι αυτός ο σταυρός είναι μοναχικός, προσωπικός. Κληθήκαμε οι χριστιανοί όχι να ευχαριστούμε το Θεό γιατί δεν είμαστε «ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων» (Λουκ. 18,11), αλλά για να συμπορευόμαστε όντας μοναχικοί σε έναν κόσμο τον οποίο «ο Χριστός νενίκηκε» (Ιωάν. 16,33) σε ό,τι αφορά στο πνεύμα της απουσίας και του θανάτου του Θεού ή της υποκατάστασής Του με την κοσμική εξουσία, την τάξη και την «ελέω Θεού» αυθεντία και κυριαρχία. Δεν κληθήκαμε να απορρίπτουμε την γνώση γενικώς, αλλά την γνώση που «φυσιοί» (Α’  Κορ. 8,2). Δεν κληθήκαμε να απορρίπτουμε την επιστήμη, αλλά να την θεωρούμε ευλογία του Θεού για να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη σ’ αυτόν τον κόσμο, όχι όμως για να υποκαθιστούμε την σωτηρία μας μ’ αυτήν. Δεν κληθήκαμε να έχουμε ως πρότυπο της ζωής μας τη νοερά προσευχή, αλλά την αγάπη, όπως κι αν αυτή εκφράζεται, δηλαδή και με τη νοερά προσευχή.  Δεν κληθήκαμε να απορρίπτουμε το Διαδίκτυο, αλλά να μαθαίνουμε τους τρόπους με τους οποίους δεν θα παραδίδουμε τον εαυτό μας στους κινδύνους που αλλοτριώνουν την ψυχή μας. Η Ορθοδοξία μάς εκπαιδεύει να λειτουργούμε σαν τις μέλισσες που κάθονται πάνω σε όλα τα λουλούδια, αλλά αντλούν αυτό που πραγματικά ωφελεί για να γίνει το μέλι.
Η κατήχηση καλείται να βρει μια γλώσσα που θα αγγίξει τις καρδιές των ανθρώπων και ιδιαιτέρως των παιδιών και των νέων. Αυτή που θα δείξει τη χαρά που η πίστη προσφέρει. Που δε θα απορρίψει την γνησιότητα των αισθημάτων στο όνομα της ηθικής, αλλά θα διδάξει την ευθύνη για τον συνάνθρωπο, όπως επίσης και την αξία που έχει η ευλογία και ο αγιασμός του Θεού σε κάθε σχέση. Την χαρά της συχνής μετοχής στην θεία Ευχαριστία. Την χαρά της πνευματικής ζωής. Την χαρά της μετάνοιας. Και την ίδια στιγμή την χαρά της συζήτησης με τα νεανικά ενδιαφέροντα.  Την προσπάθεια να δοθεί στην νεανική καθημερινότητα μια άλλη προοπτική. Στις φιλίες και τις παρέες η αίσθηση ότι δεν χαιρόμαστε μόνο για τον εαυτό μας, αλλά και με όσους και για όσους αγαπούμε και θα θέλαμε να αγαπούμε και να μας αγαπούνε, τελικά για όλο τον κόσμο. Την αξία και το νόημα της συγχώρεσης. Τη νίκη εναντίον των παθών μας. Εναντίον της αίσθησης ότι « δεν πειράζει»  για ό,τι χαλά την αγάπη.
Αυτές οι σύγχρονες κατηχητικές προκλήσεις, για να απαντηθούν από την πλευρά της Εκκλησίας, των ιερέων που ασχολούνται με την νεότητα, αλλά και των κατηχητών και κατηχητριών, προϋποθέτουν τον κόπο της μελέτης, της προετοιμασίας, της διάθεσης για ενασχόληση. Προϋποθέτουν την δαπάνη χρόνου και την χαρά τού να βρίσκονται όλοι ανάμεσα στα παιδιά και τους νέους. Την χαρά της εξόδου από τους τέσσερις τοίχους των ναών. Την χαρά της αξιοποίησης της εμπειρίας των άλλων. Και, κυρίως, την υιοθέτηση εντός της καρδιάς μας της πεποίθησης:  «μη φοβού το μικρόν ποίμνιον» (Λουκ. 12,32). «Μη φοβού»  την απογοήτευση που γεννά ο πειρασμός επειδή δε φαίνονται οι καρποί του έργου. Την απογοήτευση ότι οι ανώτεροί μας δεν ασχολούνται ή προσπερνούν γρήγορα τον κόπο και τον χρόνο που αυτό το έργο απαιτεί. Την απογοήτευση από την αδιαφορία των περισσοτέρων γονέων, οι οποίοι σήμερα βλέπουν το κατηχητικό έργο ως ένα ακόμη parking παιδιών, για να μην χρειάζεται οι ίδιοι να ασχολούνται μαζί τους. «Μη φοβού» την απογοήτευση από την προσωπική μας ανεπάρκεια ή από τις ελλείψεις και αδυναμίες μας. «Μη φοβού» την φαινομενική αδιαφορία των περισσότερων παιδιών και εφήβων. «Μη φοβού» τελικά την πέτρα που συμπνίγει την ικμάδα του σπόρου. «Μη φοβού» την μοναχικότητα της διαδρομής. «Χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν» (Ιωάν. 15,5) . Κανένα έργο δεν είναι δικό μας. Όλα είναι δικά Του. Από Εκείνον κληθήκαμε και σ’ Εκείνον καλούμαστε να επιστρέψουμε την κλήση και τα χαρίσματά μας. «Δάνεισαι τω δεδωκότι» (Όρθρος Μεγάλης Τρίτης). «Φιλοπόνως έργασαι το δοθέν σοι τάλαντον» (Όρθρος Μεγάλης Τρίτης).
Οι σύγχρονες κατηχητικές προκλήσεις μας καλούν να αναλάβουμε έργο απολογητή για την αλήθεια της πίστης και την ανάγκη της μαρτυρίας της στην εποχή μας. Μας καλούν να δώσουμε κάτι από τον εαυτό μας, το χρόνο μας, την καρδιά μας, να δώσουμε αίμα για να λάβουμε τη χαρά της συνάντησης με τους πλησίον μας, ιδίως με τα παιδιά και τους νέους, που όπως  οι περισσότεροι από εμάς, θα θυμηθούν κάποια στιγμή τον σπόρο που αφήσαμε να πέσει στις καρδιές τους, όχι για να μας πούνε «ευχαριστώ», αλλά για να στραφούν προς Εκείνον από τον Οποίο η ζωή μας παίρνει νόημα και σκοπό. Η χαρμολύπη είναι ο δρόμος του κατηχητή. Και την ίδια στιγμή ο ζήλος που γεννά ενθουσιασμό στην καρδιά του. Όποιος ασχολήθηκε μ’  αυτό το έργο διαπίστωσε και διαπιστώνει ότι μπορεί να μην κέρδισε τον κόσμο, αλλά κέρδισε την χαρά να μαθαίνει, να προσφέρει, να μοιράζεται, να αναλώνεται για το Χριστό και την Εκκλησία. Και η ευλογία τελικά έρχεται ποικιλοτρόπως στη ζωή του.

Κέρκυρα, 22 Σεπτεμβρίου 2014
 π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός

Τρίτη 14 Οκτωβρίου 2014

                              Μία πολύ ωραία πρόσκληση από την ενορία του Αγίου Νικολάου


Η καραμελίτσα μέσα στη διαφάνεια ενέπνευσε την  κατασκευή της επόμενης πρόσκλησης.


Για τη κατασκευή της , επεξεργαστήκαμε την επόμενη εικόνα.
Γράψαμε το κειμενάκι μας, κατόπιν βάλαμε την πρόσκληση στη διαφάνεια και τέλος κολλήσαμε με σελοτέιπ μια καραμελίτσα (προτιμότερο τα ζελεδάκια).

Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014


Για μια ανανέωση του λόγου και των μεθόδων μας
Το ζητούμενο
Ο τίτλος του κειμένου εκφράζει την αγωνία όσων προσπαθούμε να ασχοληθούμε στα σοβαρά με την εκκλησιαστική κατήχηση των παιδιών και των νέων: η κατήχηση πρέπει να είναι ή να γίνει κάτι περισσότερο από μάθημα!
Στις αρχές του 20ού αιώνα δημιουργούνται τα πρώτα κατηχητικά σχολεία, με τη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα . Όμως τα παιδιά μπορούν πλέον να αναπτύξουν πολλές άλλες δραστηριότητες, οργανωμένες από διάφορους φορείς. Η τηλεόραση ήδη μονοπωλεί σημαντικό μέρος του χρόνου των παιδιών και ανεβάζει τον πήχη των απαιτήσεών τους από όσους φιλοδοξούν να τα προσεγγίσουν.
Ποιος τρέφει ψευδαισθήσεις ότι ο έφηβος, που συνεχώς βομβαρδίζεται με μαθηματικούς τύπους και κλίσεις ρημάτων, θα αναζητήσει στην είσοδο του ενοριακού κέντρου ένα ακόμη μάθημα (ή μήπως φροντιστήριο;) θρησκευτικών. Κοινωνία προσώπων αναζητά εναγώνια! Απαντήσεις στα ερωτηματικά του! Διάλογο πάνω στους προβληματισμούς και συμπαράσταση στα προβλήματά του!
Έτσι κι αλλιώς η εκκλησιαστική αγωγή των νέων αποτελεί μία μη τυπική εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχει όμως κάποιος που δεν προβληματίζεται όταν το σχολικό μάθημα παίρνει πλέον μορφή περισσότερο βιωματική, διαθεματική και ομαδοσυνεργατική, όταν υιοθετείται η λογική της αμφίδρομης γνώσης, ενώ αντίθετα η εκκλησιαστική κατήχηση, με βιωματικό προσανατολισμό εξ ορισμού, συχνά παίρνει την μορφή παλαιού σχολικού μαθήματος; Δικαιούμαστε να στερούμε την έμφυτη κοινωνικότητα από τα παιδιά ή να μην τα ενθαρρύνουμε στον προβληματισμό και την κατάθεση απόψεων, καθηλώνοντάς τα σε έδρανα, απ’ όπου θα δεχθούν παθητικά γνώση μονής κατεύθυνσης;
Η μορφή της κατήχησης δεν μας ενδιαφέρει από την άποψη ενός καλύτερου marketing για την προσέλκυση περισσότερων παιδιών. Μας ενδιαφέρει να διαμορφωθούν καλύτεροι όροι για όλους, παιδιά και κατηχητές, που συμμετέχουν στις «παιδικές συντροφιές» και τις νεανικές ομάδες.
Στον σχεδιασμό της κατηχητικής μας εργασίας, οι συναισθηματικοί και οι ψυχοκινητικοί στόχοι του «μαθήματός» μας θα πρέπει να αποκτούν ίση (αν όχι μεγαλύτερη) βαρύτητα με τους γνωστικούς στόχους . Πρώτα απ’ όλα να επιδιώκουμε τη δημιουργία ομάδας, κοινωνίας προσώπων και την ένταξη των νεοτέρων στην μεγάλη ομάδα, την ενοριακή κοινότητα.
Τα όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια εν συντομία αφορούν τόσο το ίδιο το «μάθημα», τον λόγο της κατήχησης, όσο και τις παράλληλες δράσεις, που ωστόσο είναι κάτι ουσιώδες, καθώς μέσω αυτών ο λόγος γίνεται βίωμα· η γνώση μετατρέπεται σε ζωή.
Οι προϋποθέσεις
Αν θέλουμε να πετύχουμε στον στόχο μας, χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε μέσα μας τα εξής :
1. Αγαπάμε αυτό που κάνουμε; Κληρικοί και λαϊκοί συνεργάτες να μην το θεωρήσουμε πάρεργο ή αγγαρεία. Ζήλος ιεραποστολικός δεν μπορεί να λείπει από τον κατηχητή. Οι «λευκές χώρες» του Ευαγγελίου, που περιμένουν τον θερισμό, δε βρίσκονται μόνο στον τρίτο κόσμο, αλλά και στο δικό μας μικρόκοσμο, την ενορία μας. Και μην ξεχνάμε το «γέγονα τοις πάσι τα πάντα, ίνα πάντως τινας κερδήσω»… Ούτε ο ιερέας μπορεί να μιλάει από καθέδρας στο σύγχρονο νέο ούτε κι ο λαϊκός συνεργάτης του μπορεί να τον προσεγγίσει κουμπωμένος και καθηλωμένος σε πρακτικές περασμένων δεκαετιών.
2. Αφιερώνουμε αρκετό χρόνο στην κατήχηση; Όλοι έχουμε ποικίλες ασχολίες, λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές. Απ’ τη στιγμή όμως που αναδεχόμαστε, με την ευλογία του επισκόπου, την ευθύνη της κατήχησης δεν μπορούμε να αφιερώνουμε στην προετοιμασία μας το τελευταίο πεντάλεπτο πριν έρθουν τα παιδιά ούτε να βάζουμε λουκέτο στο πνευματικό κέντρο ή στο ναό μας μετά το μάθημα –χωρίς εισαγωγικά εδώ.
3. Θεωρούμε τη διακονία μας έργο του Χριστού και διακονία των αδελφών μέσα στο Σώμα της Εκκλησίας; Δεν μπορούμε να εργαζόμαστε για την προσωπική μας προβολή, για να δημιουργήσουμε στρατό, προσωπικό (πνευματικοπαιδιών οι κληρικοί, θαυμαστών κτλ. οι λαϊκοί) ή οποιασδήποτε οργάνωσης δρα διασπαστικά στο εκκλησιαστικό Σώμα.
4. Δημιουργούμε συνθήκες ελευθερίας; Ελευθερία στην έκφραση και στη συμπεριφορά, μέσα στα όρια της ευπρέπειας, αλλά μακριά από κάθε τάση καθωσπρεπισμού. Ο νεανικός λόγος, φύσει ελεύθερος και ανατρεπτικός, θέλει να συναντήσει ώτα ευήκοα και μυαλά ανοιχτά, με πρόθεση ειλικρινούς διαλόγου και όχι με έτοιμες συνταγές και προκαθορισμένες απαντήσεις.
Πρακτικές προτάσεις
Να μεταφερθούμε ωστόσο σε πρακτικό επίπεδο και σε κατάθεση συγκεκριμένων προτάσεων. Κάποιες απ’ αυτές απαιτούν χρήματα. Αν δεν υπάρχουν, ας ξεκινήσουμε όμως από τις ανέξοδες προτάσεις που θα ακολουθήσουν, που απαιτούν όμως κόπο και χρόνο από μέρους μας.
α) Η υποδομή
Βασική προϋπόθεση για μια σοβαρή ενοριακή εργασία είναι να υπάρχει ένας χώρος ειδικά διαμορφωμένος για τα παιδιά, ένα πνευματικό κέντρο, όπου οι κατηχητικές δραστηριότητες θα έχουν τον πρωτεύοντα ρόλο (π.χ. δε θα γίνεται έξωση των κατηχητικών, επειδή… χρειάζεται να σερβίρουμε τον καφέ για το μνημόσυνο). Στον χώρο αυτό καλό είναι η κάθε ομάδα να έχει τη γωνιά της (π.χ. τον χώρο για τις φωτογραφίες της ή την εφημερίδα τοίχου).
Εκεί μπορούν να να υπάρχουν:
– Μια καλά εξοπλισμένη βιβλιοθήκη, με βιβλία ελκυστικά για την αισθητική και το περιεχόμενό τους. Τα βιβλία να μην είναι αποκλειστικώς «θρησκευτικά», αλλά να προσφέρουν ανοίγματα στη σκέψη των παιδιών, αφορμές για προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα θέματα.
– Μια συλλογή ψυχαγωγικών ταινιών σε κασσέτες video ή dvd –όχι μόνο ντοκιμαντέρ ή θρησκευτικού περιεχομένου.
– Ένας ή περισσότεροι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, με πρόσβαση στο διαδίκτυο (internet), εξοπλισμένοι και με ειδικά «φίλτρα», για να εμποδίζεται η πρόσβαση σε ιστοσελίδες ακατάλληλες για την παιδική ηλικία.
– Παιχνίδια επιτραπέζια, ηλεκτρονικά κ.ά. Κριτήριο για την επιλογή τους: να διευκολύνουν την συνεργασία και να μην απομονώνεται το παιδί με τον ατομικό Η/Υ. Κάτι αντίστοιχο με τη (δανειστική) βιβλιοθήκη μπορεί να είναι η (δανειστική) παιγνιοθήκη, με παιχνίδια όμως πουθα διευκολύνουν την προσέγγιση και τη συνεργασία των παιδιών (π.χ. επιτραπέζια, αντί για ηλεκτρονικά) .
– Κάποια τραπέζια μέσα στην αίθουσα θα μας βοηθήσουν σε δραστηριότητες που ενδεχομένως θελήσουμε να υλοποιήσουμε.
β) Η σύνθεση των «τμημάτων»
Πέρα από τις υποδομές, σημαντικό είναι να χωριστούν σωστά τα παιδιά σε «τμήματα» – ομάδες.
Προτείνεται ο χωρισμός κατά ηλικίες, όχι με βάση το φύλο. Η δημιουργία αμιγών ομάδων είναι ανεδαφική και αδικαιολόγητη με τα σημερινά δεδομένα. Αποτελεί πρόκληση για την Εκκλησία να ενισχύσει την υγιή διαφυλική αγωγή, που δεν θα στηρίζεται στη γκετοποίηση αλλά στην προσέγγιση των δύο φύλων, στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και των ειλικρινών ανθρώπινων σχέσεων. Χωρίς τα φοβικά σύνδρομα, που εμποδίζουν πολλές φορές τα «Χριστιανόπουλα» να κοιτάξουν το άλλο φύλο στα μάτια, ισότιμα και χωρίς συμπλέγματα.
Καλό είναι σε κάθε τμήμα ο αριθμός των παιδιών να μην ξεπερνάει τα 25, ώστε να υπάρχουν περιθώρια για «καλύτερη δουλειά», δηλ. μεγαλύτερη προσωπική επικοινωνία και περισσότερο διάλογο. Γι’αυτό χρειάζεται, βέβαια, ικανός αριθμός στελεχών, αλλά και σωστός σχεδιασμός.
Οι ώρες που θα ορισθούν να εξυπηρετούν τα παιδιά. Ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά ούτε και σε ώρα, που τα περισσότερα θα έχουν άλλη προγραμματισμένη δραστηριότητα (π.χ. ομάδα ποδοσφαίρου). Καλύτερα θα ήταν να συμφωνήσουμε τις ώρες με τα ίδια τα παιδιά.
γ) Πώς γινόμαστε όλοι μια ομάδα
Η κατηχητική εργασία θα διευκολυνθεί πολύ αν δημιουργηθεί κλίμα οικείο και ευχάριστο ανάμεσα στα παιδιά και στον κατηχητή από τη μια και ανάμεσα σε καθέναν από τους συμμετέχοντες από την άλλη. Χρειάζεται συνεπώς να οργανωθεί αυτό το άθροισμα των προσώπων σαν μια ομάδα, που θα συνεργασθεί προκειμένου να πετύχει τον στόχο της: την κατήχηση.
Την κατήχηση όχι μόνο των παιδιών, αλλά και του κατηχητή μέσω των παιδιών! Ακόμη θα πρέπει να βοηθηθούν τα παιδιά να αξιοποιήσουν το γνωστικό και βιωματικό τους υπόβαθρο, προκειμένου να ανακαλύψουν και μόνα τους απαντήσεις στα διάφορα ζητήματα. Έτσι μεταφέρεται στα δικά μας δεδομένα η διαδικασία της αμφίδρομης μάθησης. Κι αλήθεια, ας ψάξουμε στην εμπειρία μας για να εντοπίσουμε τις όχι λίγες φορές που μάθαμε ή βοηθηθήκαμε ή πήραμε αφορμή για να μάθουμε ή γενικά ωφεληθήκαμε από την συνεργασία μας με τα παιδιά.
Κεντρική σημασία έχει η πρώτη συνάντηση. Τότε πρέπει να γνωριστούν όλοι μεταξύ τους. Ο κατηχητής θα κάνει την αρχή και θα παρουσιαστεί για να ενθαρρύνει και τους υπόλοιπους. Υπάρχουν ειδικά παιχνίδια, τα icebreakers, που βοηθούν «να σπάσει ο πάγος». Έτσι τα παιδιά θα γνωριστούν καλύτερα, θα νοιώσουν πιο άνετα στη συζήτηση ή στο μοίρασμα εμπειριών με την ομάδα και θα υπάρξει μια πιο «θερμή» συνεργασία.
Στην ίδια αρχική συνάντηση πρέπει να τεθούν ορισμένοι κανόνες της ομάδας• να συνάψουν δηλαδή μεταξύ τους τα παιδιά ένα «κοινωνικό συμβόλαιο». Θα προτείνουν τα ίδια τους κανόνες, αν χρειαστεί και με τη δική μας βοήθεια, και θα δεσμευθούν για την τήρησή τους. Μπορούν να αναρτηθούν στη γωνιά της ομάδας και μόνα τους τα παιδιά να ελέγχουν κάθε τόσο αν τηρούν όσα συμφώνησαν.
Καλό θα είναι επίσης τα μέλη της ομάδας να αναλάβουν αρμοδιότητες, που θα αλλάξουν μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα. Π.χ. ένα παιδί θα μοιράζει τα φυλλάδια των τραγουδιών, άλλο τα ντοσιέ, τρίτο θα αναλάβει τα κεράσματα κοκ. Στόχος είναι να αναλάβουν όλοι κάτι στη διάρκεια της χρονιάς και να προσφέρουν στην ομάδα ο καθένας με τον τρόπο του.
Για να γνωρίσει μάλιστα και ο κατηχητής καλύτερα την ομάδα του, καλό είναι να τους δώσει ερωτηματολόγια για να τα συμπληρώσουν επώνυμα (είτε «αυτοπροσωπογραφίες» είτε μια σειρά κρίσιμων ερωτήσεων). Τα αποτελέσματα όμως να μην κοινοποιηθούν στα παιδιά, αλλά να μείνουν για προσωπική χρήση του κατηχητή.
Τέλος, προκειμένου να αισθανθούμε σαν ομάδα, σημασία έχει και η διαμόρφωση του χώρου. Στο δίλημμα «αίθουσα – λεωφορείο ή «αίθουσα – κύκλος ομαδικής διδασκαλίας» ανεπιφύλακτα τασσόμαστε υπέρ της δεύτερης επιλογής.
δ) Οι διδακτικές προσεγγίσεις των θεμάτων μας
Χρειάζεται –χωρίς καθόλου να ονειροπολώ με τη συγκεκριμένη πρόταση – να αξιοποιήσουμε τις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους. Την εργασία στις ενοριακές συντροφιές, όπως και στις σχολικές ομάδες, εξυπηρετεί η μέθοδος του «σχεδίου εργασίας» (project) , διότι εξασφαλίζει ένα ευρύ πλαίσιο εργασίας, γύρω από ορισμένο θεματικό άξονα, με μικρότερα υποθέματα που θα επεξεργάζεται η ομάδα σε κάθε συνάντησή της. Το «σχέδιο εργασίας» συνδυάζει:
Βιωματικότητα
Βασίζεται στο βίωμα και την εμπειρία, στην ενεργητική συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης. Οι απαραίτητες πληροφορίες αποκτώνται ευκολότερα . Αυξάνεται η ευνοϊκή διάθεση των μαθητών προς το «μάθημα». Αποκτούν τα άτομα περισσότερες ικανότητες και δεξιότητες.
Διαθεματικότητα
Βασίζεται στην παραδοχή ότι ο κόσμος συνιστά ένα όλον, που διαφορετικά αντιμετωπίζεται αν θεωρηθεί συνολικά απ’ ότι αν παρατηρήσουμε χωριστά τα επί μέρους στοιχεία του. Διασυνδέει γύρω από κάθε θέμα γνώσεις και δεξιότητες από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα (θεολογία, ιστορία, λογοτεχνία, καλές τέχνες, θετικές επιστήμες κ.ά.)
Ομαδοσυνεργατική
Η εργασία σε ομάδες διακρίνεται για τα πλεονεκτήματά της: δίνονται ευκαιρίες επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, καλλιεργείται η ικανότητα επίλυσης των συγκρούσεων, αίσθηση της αλληλεξάρτησης και της αποδοχής των άλλων, αναπτύσσονται θετικές στάσεις προς τη μάθηση και το κατηχητικό σχολείο, ενισχύεται η αυτοεκτίμηση των παιδιών, προάγεται η νοητική και η γλωσσική τους ανάπτυξη, αυξάνεται ο χρόνος της συμμετοχής τους στο μάθημα. Από τους παιδαγωγούς προτείνεται να σχηματίζονται τριμελείς ή τετραμελείς ομάδες και μάλιστα ανομοιογενείς –για να υπάρχει αλληλοσυμπλήρωση των μελών τους.
Ανακαλυπτική
Το παιδί και ο έφηβος να μπορεί, με βάση την προηγούμενη εμπειρία και τα βιώματά του, να δίνει μόνος του απαντήσεις στους προβληματισμούς του και να ανακαλύπτει μόνος του τα μηνύματα του κατηχητικού λόγου.
Ίσως μπορούμε να μιλήσουμε και για ενός είδους «εποικοδομητισμό» αναφορικά με το εκκλησιαστικό βίωμα των παιδιών, η μορφή και η ένταση του οποίου ποικίλει, με δεδομένο τον ελάχιστο χρόνο που αφιερώνουν πολλοί γονείς για τα παιδιά, την απομάκρυνση από τα παραδοσιακά πρότυπα της οικογένειας και τα αντίστοιχα βιώματα κτλ.
Αν θέλουμε η εργασία στις ομάδες. να είναι αποδοτική και να μην ξεφύγουμε από τους στόχους της συνάντησης, ετοιμάζουμε από πριν ένα φύλλο εργασίας με βάση το οποίο θα εργαστούν τα παιδιά. Μπορεί να περιέχει σημεία της διήγησης, κρυπτόλεξα, σταυρόλεξα, ακροστοιχίδες, αντιστοιχίσεις, ερωτήσεις κλειστού τύπου, ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, ιδέες για σχετικές με το θέμα καλλιτεχνικές δημιουργίες, ερωτηματολόγια για συνεντεύξεις που θα πάρουν τα παιδιά κ.ά.
Οι ανοιχτού τύπου ερωτήσεις παρέχουν καλές αφορμές για συζήτηση μέσα στην ομάδα. Τα πορίσματα των συζητήσεων ανά ομαδα είναι σκόπιμο να μεταφερθούν από αντιπρόσωπο – παιδί στην «ολομέλεια» της συνάντησης. Έτσι θα ενημερωθούν όλοι για όλα και μπορεί να συνεχισθεί ο προβληματισμός με ευρύτερο κύκλο προσώπων, που θα τον εμπλουτίσουν.
Επίσης, θα πρέπει να βοηθιούνται τα παιδιά να αναπτύξουν την συναισθηματική ενσυναίσθηση , δηλ. να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση κάποιου τρίτου και να κατανοήσουν τα συναισθήματά του σε ιδεατά σενάρια ή πραγματικές καταστάσεις. Το παιχνίδι ρόλων (role-playing) είναι μια παιδαγωγική τεχνική που αυτόν τον στόχο εξυπηρετεί.
Το ότι οι κατηχητικές μας συνάξεις δεν πρέπει να μεταβάλλονται σε «σχολείο» ή «φροντιστήριο» του Σαββατοκύριακου δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει μαθησιακή διαδικασία. Σαφέστατα υπάρχει, αλλά είναι προσανατολισμένη στην καλλιέργεια της «πολλαπλής νοημοσύνης» και προσφέρεται με τρόπο ευχάριστο.
ε) Δρομολογώντας την ανανέωση
Οι δρόμοι της διαθεματικής, βιωματικής, ομαδοσυνεργατικής και ανακαλυπτικής μάθησης άργησαν πολύ να εισέλθουν στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα και μοιάζουν σχετικά νέοι, σύντομα όμως μπορεί να είναι ξεπερασμένοι. Για την μεθοδολογία των κατηχητικών συναντήσεων της Εκκλησίας μας πάντως είναι κάτι καινοφανές.
Για να μπορέσει η σκέψη αυτή να εφαρμοσθεί θα χρειαστούν καινούρια κατηχητικά βοηθήματα – ανοιχτοί φάκελλοι υλικού, δομημένοι με αυτή την λογική. Ένα βοήθημα μπορεί να περιλαμβάνει μερικά «μεγάλα projects» (θεματικές ενότητες), οι οποίες να υλοποιούνται συστηματικά μεν, αλλά σταδιακά, ως «μικρά projects» («μαθήματα»), διάρκειας 1 ½ ώρας . Παράδειγμα: Το μεγάλο project να έχει θέμα: «Εγώ και οι άλλοι», ενώ τα θέματα κάποιων υποενοτήτων του («μαθημάτων») να είναι: Ο πλησίον, Φιλία, Δικαιοσύνη και αδικία, Όλοι διαφορετικοί κι όλοι ισότιμοι, Αγάπη, Ταπείνωση κλπ.
Επειδή όμως όλοι οι κατηχητές δεν έχουν και γνώσεις διδακτικής, θα χρειαστούν ειδικά βιωματικά σεμινάρια ανά ομάδες ενδιαφερομένων κατηχητών. Στα σεμινάρια οι εκπαιδευόμενοι κατηχητές θα πρέπει να έρθουν στη θέση των παιδιών· να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν οι ίδιοι σχέδια εργασίας (projects).
Ακόμη, επειδή όλοι οι κατηχητές δεν είναι έτοιμοι ή πρόθυμοι να εφαρμόσουν τις νέες διδακτικές μεθόδους στην κατηχητική τους εργασία, σε ένα νέο βοήθημα καλό θα είναι να παρατίθεται παράλληλα ένα σχεδιάγραμμα παραδοσιακής διδασκαλίας του υλικού που περιλαμβάνεται στην αντίστοιχη ενότητα.
Παράδειγμα εφαρμογής στο θέμα: Οι εικόνες
Αφόρμηση: μια εικόνα ή το συναξάρι της Κυριακής της Ορθοδοξίας ή βίος Ευαγγ. Λουκά κ.ά.
Επίσκεψη στο ναό (έρευνα πεδίου) – Προσκύνηση εικόνας του Αγίου του ναού (βιωματικότητα) – Καταγραφή εικόνων από τις ομάδες (ανακαλυπτική, ομαδοσυνεργατική) – Επικόλληση χάρτινων εικόνων σε ξύλο, για να τις κρατήσουν στη λιτανεία των εικόνων (βιωματικότητα , άνοιγμα στην κοινότητα) – Ενημέρωση, αναζήτηση πληροφοριών και δραστηριότητες για τα υλικά της αγιογραφίας, τη σύνδεση των εικόνων με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, αναγνώριση της «σχολής» στην οποία ανήκει ο αγιογράφος, συμβολισμοί (διαθεματικότητα, αφού έγινε αναφορά σε θέματα ιστορίας, ιστορίας τέχνης, θεολογίας, χημείας).
Να αναπτύξουμε μαζί με τα παιδιά δραστηριότητες, που είναι αμφίβολο αν θα τους δοθεί αλλού η ευκαιρία. Π.χ. άναμμα καντηλιού και θυμιατού, χρήση Αγίας Γραφής, να ανέβουν στο ψαλτήρι και να ψάλλουν κάτι όλοι μαζί, στα πλαίσια μιας ακολουθίας (π.χ. παράκληση, κάποια στάση χαιρετισμών, απόδειπνο), να ζυμώσουν πρόσφορο, να διακονήσουν στο Ιερό.
Τέτοιες ευκαιρίες μας παρέχει πάμπολλες ο εορτολογικός κύκλος της Εκκλησίας. Π.χ. επίσκεψη στο ναό και παρουσίαση των ιερών σκευών με αφορμή τη γιορτή των Εισοδίων, το Σάββατο του Ακαθίστου αναφορά στο πρόσωπο της Παναγίας και σύντομη ακολουθία χαιρετισμών, το Σάββατο του Λαζάρου χειροτεχνία – κατασκευή πασχαλινών λαμπάδων, του Αγίου Τρύφωνος αναφορά στο περιβάλλον κοκ.
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τη σύνδεση των «μαθημάτων» μας με τις ανάγκες και τις απορίες των παιδιών αφ’ ενός, με την επικαιρότητα και την καθημερινότητα αφ’ ετέρου. Για παράδειγμα, έστω ότι συζητείται τις τελευταίες ημέρες το ζήτημα του σατανισμού. Καλό είναι να αφιερώσουμε τη συζήτηση μια φορά στο θέμα αυτό: ποια είναι η θέση της Εκκλησίας, πώς το αντιμετωπίζουμε. Δεχόμαστε τους προβληματισμούς των παιδιών. Αν δεν είμαστε σε θέση να απαντήσουμε έγκυρα, δεσμευόμαστε να απαντήσουμε την επόμενη φορά, αφού ενημερωθούμε, ή παραπέμπουμε σε πιο εξειδικευμένο πρόσωπο (π.χ. τον ιερέα).
Σημαντική είναι η αφόρμηση για το θέμα. Πρέπει να είναι εντυπωσιακή, ικανή να κινήσει το ενδιαφέρον τους. Αφορμές μπορεί να δώσουν οι στίχοι ενός τραγουδιού (π.χ. των Κατσιμιχαίων, Active Member, Πυξ Λαξ κ.ά.), άρθρα εφημερίδων ή περιοδικών, δημοσκοπήσεις (μεταξύ των παιδιών ή δημοσιευμένες στον τύπο), ταινίες, ποιήματα.
στ) Παράλληλες δραστηριότητες
Στα πλαίσια του ενοριακού πνευματικού κέντρου μπορούν να οργανωθούν διάφορες δραστηριότητες, που θα βοηθούν μεν τα παιδιά να αξιοποιήσουν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους, όμως παράλληλα θα έχουν σαφή κατηχητικό προσανατολισμό. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να εξελιχθούμε σε έναν απλό πολιτιστικό σύλλογο ή ένα… σύστημα προσκόπων.
Ακόμη χρειάζεται προσοχή, οι δραστηριότητές μας αυτές να μην αποβλέπουν στον ανταγωνισμό παρόμοιων εκδηλώσεων άλλων φορέων. Αν, για παράδειγμα, στην ενορία μας λειτουργεί ήδη ένα χορευτικό τμήμα, ίσως να μην ωφελούσε ένα δεύτερο, εκκλησιαστικό• ίσως και να έβλαπτε. Γιατί να μην αξιοποιήσουμε το χορευτικό εκείνο στις ενοριακές εκδηλώσεις μας και εμείς να οργανώσουμε κάτι άλλο, για το οποίο θα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη (π.χ. μια βιβλιοθήκη, μια ομάδα θεάτρου ή κάτι άλλο).
Ανάμεσα στις δραστηριότητες αυτές θα μπορούσαν να είναι και οι παρακάτω:
Μουσικές δραστηριότητες: ορχήστρα, μουσικό σύνολο, χορωδία, ραδιοφωνική εκπομπή, παιχνίδι μουσικών σταθμών, έντυπα τραγουδιού, αυτοσχέδια τραγούδια – σύνθεση μουσικής, παιχνίδια με μουσική, ψυχαγωγία με μουσικά όργανα, αναμνηστικά cd για τα παιδιά, μουσική στον χώρο των παιχνιδιών
Αξιοποίηση της τεχνολογίας: δημιουργία ενοριακής ιστοσελίδας με forum και blogs για τους νέους, αίθουσα Η/Υ, πρόσβαση στο διαδίκτυο, περιήγηση σε εκκλησιαστικές κ.ά. ιστοσελίδες μαζί με τα παιδιά, προβολή εκπαιδευτικών cd-rom ή dvd με ταινίες για σχολιασμό και συζήτηση, δημιουργία εφημερίδας με τη βοήθεια Η/Υ, κατηχητικό παιχνίδι στον Η/Υ, προβολή παιχνιδιών παρατηρητικότητας με projector, παιχνίδια Η/Υ, επικοινωνία με ομάδες Ορθοδόξων ή ετεροδόξων του εξωτερικού
Καλλιτεχνικό εργαστήρι – Ώρα δημιουργικής απασχόλησης: ζωγραφική, κολλάζ, γλυπτική, χαρτοκοπτική, διακοσμητικές κατασκευές, χρηστικές κατασκευές, χειροτεχνίες, graffiti (σε ειδικούς χώρους), συλλογές αντικειμένων, αγιογραφία, επικόλληση εικόνων σε ξύλο, παρασκευή λιβανιού, κατασκευή κομποσχοινιών, εκθέσεις ζωγραφικής και κατασκευών
Θέατρο: Δραματοποίηση της αφήγησης (π.χ. δραματοποίηση παραβολών), προετοιμασία θεατρικής παράστασης (συγγραφή σεναρίου, διανομή ρόλων, προετοιμασία σκηνικών από τα παιδιά, role-playing, παρακολούθηση θεατρικής παράστασης, θεατρικό παιχνίδι
Χορός: διδασκαλία παραδοσιακών χορών και δημιουργία ειδικού τμήματος (με βεστιάριο) για την συμμετοχή του σε ενοριακές κλπ. εκδηλώσεις
Αξιοποίηση του λαογραφικού πλούτου και της τοπικής ιστορίας: επίσκεψη σε λαογραφικό μουσείο, συμμετοχή σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διατήρηση ή αναβίωση τοπικών εθίμων (π.χ. δημιουργική απασχόληση με βάση τα έθιμα Μ. Εβδομάδας), αναπαράσταση παραδοσιακών επαγγελμάτων, ενημέρωση για τις παραδοσιακές και τις λειτουργικές τέχνες, δημιουργία λαογραφικής συλλογής, παραδοσιακά παιχνίδια
Αθλητισμός: προπονήσεις και διενοριακά πρωταθλήματα αθλητικών ομάδων (ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϋ, χάντμπωλ) με βάση συγκεκριμένους κανονισμούς για την προώθηση του «ευ αγωνίζεσθαι» (fair play), ατομικά ενδοενοριακά πρωταθλήματα (σκάκι, πιγκ-πογκ), απονομή επάθλων στους νικητές και αναμνηστικών σε όσους έλαβαν μέρος, φιλικοί αγώνες με άλλες ενορίες ή ομάδες, λατρευτικές και άλλες εκδηλώσεις για τον Άγιο Νέστορα, προστάτη των αθλητών, πρόσκληση αθλητών για συζήτηση και συναναστροφή, προβολή αθλητικών αγώνων (μέσω “supersport”)
Βιβλίο: δανειστική βιβλιοθήκη, έκθεση βιβλίου (μόνιμη ή περιστασιακή), δωρεά βιβλίων στα παιδιά κατά τις γιορτές, έκδοση εντύπων, παρουσιάσεις βιβλίων, πρόσκληση συγγραφέων για συζήτηση και συναναστροφή
Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση: δημιουργία οικολογικής ομάδας, ανακύκλωση, επίσκεψη σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, εκπόνηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής
Εκδρομές μονοήμερες ή πολυήμερες, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό (Παρατηρήσεις: κατά προτίμηση, χωριστά κάθε ηλικιακή ομάδα, σαφής στοχοθεσία, ενδιαφέρον πρόγραμμα: επίσκεψη σε προσκυνήματα – αξιοθέατα, επικοινωνία με εκκλησιαστικές κοινότητες της περιοχής, χρόνος για επικοινωνία και παιχνίδι, ελεύθερος χρόνος)
Ενοριακή κατασκήνωση
ζ) Η ψυχαγωγία στην κατήχηση
Η ομαδική ψυχαγωγία είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της σύγχρονης αγωγής. Μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί αισθήματα φιλαλληλίας και διάθεσης για συνεργασία, ενώ έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως αοτελεσματικό μέσο καταστολής της παιδικής επιθετικότητας και κοινωνικοποίησης του παιδιού.
Κάθε δραστηριότητα, απ’ το πιο απλό παιχνίδι μέχρι το πιο σύνθετο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, πρέπει να είναι καλά οργανωμένο από μέρους μας, προτού παρουσιασθεί στα παιδιά. Οφείλουμε να έχουμε συγκεντρώσει τα απαραίτητα υλικά, να γνωρίζουμε τους κανόνες, να δημιουργήσουμε την κατάλληλη ατμόσφαιρα. Η προετοιμασία δεν μπορεί να είναι της τελευταίας στιγμής. Ο αυθορμητισμός δεν μπορεί να λείπει από την ψυχαγωγία.
Πρέπει να αφεθεί και στα ίδια τα παιδιά χώρος για δράση και εθελοντική συνεργασία σε κάθε φάση της ψυχαγωγίας, από την προετοιμασία μέχρι και την αποτίμησή της, χωρίς ποτέ να πιέζονται ή να καταναγκάζονται να αναλάβουν ρόλο στο παιχνίδι.
Ακόμη, πρέπει να υπάρχουν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στο παιχνίδι για όλους. Αποφεύγουμε παιχνίδια που απαιτούν εξαιρετικές ικανότητες ή παρέχουν ευκαιρία να νικήσουν στους ίδιους κάθε φορά. Συνεπώς, δεν επιλέγουμε μόνο παιχνίδια γνώσεων ή μόνο παιχνίδια που απαιτούν κίνηση, αλλά συνδυάζουμε διάφορους τύπους παιχνιδιών.
Σε κάθε συνάντηση, στην αρχή ή στο τέλος, μπορούμε να παίξουμε κάποιο σύντομο παιχνίδι. Θα μπορούσαμε ακόμη να αφιερώσουμε και μια ολόκληρη συνάντηση στην ψυχαγωγία ή να οργανώσουμε ένα «απόγευμα ψυχαγωγίας» για τα παιδιά όλων των ομάδων. Θα μπορούσαμε να παίξουμε τότε το παιχνίδι του δάσους, τον κρυμμένο θησαυρό, το παιχνίδι των σταθμών ή να οργανώσουμε με απλά υλικά ένα αυτοσχέδιο λουνα – παρκ.
Τελική υπενθύμιση
Τελειώνοντας, ύστερα από μια σειρά προτάσεων για το «τι θα κάνουμε» στο κατηχητικό μας έργο, ας θυμηθούμε καλύτερα «τι πρέπει να γίνουμε», με τη βοήθεια όλων των ανωτέρω: μέλη της Εκκλησίας συνειδητά, που θα γευόμαστε την εμπειρία της πίστης και της αλήθειάς Της και θα αγωνιζόμαστε να την μετατρέψουμε σε καθημερινό μας βίωμα!
                                                                                                                        Ιωάννης ζαμπέλης