Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014


Για μια ανανέωση του λόγου και των μεθόδων μας
Το ζητούμενο
Ο τίτλος του κειμένου εκφράζει την αγωνία όσων προσπαθούμε να ασχοληθούμε στα σοβαρά με την εκκλησιαστική κατήχηση των παιδιών και των νέων: η κατήχηση πρέπει να είναι ή να γίνει κάτι περισσότερο από μάθημα!
Στις αρχές του 20ού αιώνα δημιουργούνται τα πρώτα κατηχητικά σχολεία, με τη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα . Όμως τα παιδιά μπορούν πλέον να αναπτύξουν πολλές άλλες δραστηριότητες, οργανωμένες από διάφορους φορείς. Η τηλεόραση ήδη μονοπωλεί σημαντικό μέρος του χρόνου των παιδιών και ανεβάζει τον πήχη των απαιτήσεών τους από όσους φιλοδοξούν να τα προσεγγίσουν.
Ποιος τρέφει ψευδαισθήσεις ότι ο έφηβος, που συνεχώς βομβαρδίζεται με μαθηματικούς τύπους και κλίσεις ρημάτων, θα αναζητήσει στην είσοδο του ενοριακού κέντρου ένα ακόμη μάθημα (ή μήπως φροντιστήριο;) θρησκευτικών. Κοινωνία προσώπων αναζητά εναγώνια! Απαντήσεις στα ερωτηματικά του! Διάλογο πάνω στους προβληματισμούς και συμπαράσταση στα προβλήματά του!
Έτσι κι αλλιώς η εκκλησιαστική αγωγή των νέων αποτελεί μία μη τυπική εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχει όμως κάποιος που δεν προβληματίζεται όταν το σχολικό μάθημα παίρνει πλέον μορφή περισσότερο βιωματική, διαθεματική και ομαδοσυνεργατική, όταν υιοθετείται η λογική της αμφίδρομης γνώσης, ενώ αντίθετα η εκκλησιαστική κατήχηση, με βιωματικό προσανατολισμό εξ ορισμού, συχνά παίρνει την μορφή παλαιού σχολικού μαθήματος; Δικαιούμαστε να στερούμε την έμφυτη κοινωνικότητα από τα παιδιά ή να μην τα ενθαρρύνουμε στον προβληματισμό και την κατάθεση απόψεων, καθηλώνοντάς τα σε έδρανα, απ’ όπου θα δεχθούν παθητικά γνώση μονής κατεύθυνσης;
Η μορφή της κατήχησης δεν μας ενδιαφέρει από την άποψη ενός καλύτερου marketing για την προσέλκυση περισσότερων παιδιών. Μας ενδιαφέρει να διαμορφωθούν καλύτεροι όροι για όλους, παιδιά και κατηχητές, που συμμετέχουν στις «παιδικές συντροφιές» και τις νεανικές ομάδες.
Στον σχεδιασμό της κατηχητικής μας εργασίας, οι συναισθηματικοί και οι ψυχοκινητικοί στόχοι του «μαθήματός» μας θα πρέπει να αποκτούν ίση (αν όχι μεγαλύτερη) βαρύτητα με τους γνωστικούς στόχους . Πρώτα απ’ όλα να επιδιώκουμε τη δημιουργία ομάδας, κοινωνίας προσώπων και την ένταξη των νεοτέρων στην μεγάλη ομάδα, την ενοριακή κοινότητα.
Τα όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια εν συντομία αφορούν τόσο το ίδιο το «μάθημα», τον λόγο της κατήχησης, όσο και τις παράλληλες δράσεις, που ωστόσο είναι κάτι ουσιώδες, καθώς μέσω αυτών ο λόγος γίνεται βίωμα· η γνώση μετατρέπεται σε ζωή.
Οι προϋποθέσεις
Αν θέλουμε να πετύχουμε στον στόχο μας, χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε μέσα μας τα εξής :
1. Αγαπάμε αυτό που κάνουμε; Κληρικοί και λαϊκοί συνεργάτες να μην το θεωρήσουμε πάρεργο ή αγγαρεία. Ζήλος ιεραποστολικός δεν μπορεί να λείπει από τον κατηχητή. Οι «λευκές χώρες» του Ευαγγελίου, που περιμένουν τον θερισμό, δε βρίσκονται μόνο στον τρίτο κόσμο, αλλά και στο δικό μας μικρόκοσμο, την ενορία μας. Και μην ξεχνάμε το «γέγονα τοις πάσι τα πάντα, ίνα πάντως τινας κερδήσω»… Ούτε ο ιερέας μπορεί να μιλάει από καθέδρας στο σύγχρονο νέο ούτε κι ο λαϊκός συνεργάτης του μπορεί να τον προσεγγίσει κουμπωμένος και καθηλωμένος σε πρακτικές περασμένων δεκαετιών.
2. Αφιερώνουμε αρκετό χρόνο στην κατήχηση; Όλοι έχουμε ποικίλες ασχολίες, λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές. Απ’ τη στιγμή όμως που αναδεχόμαστε, με την ευλογία του επισκόπου, την ευθύνη της κατήχησης δεν μπορούμε να αφιερώνουμε στην προετοιμασία μας το τελευταίο πεντάλεπτο πριν έρθουν τα παιδιά ούτε να βάζουμε λουκέτο στο πνευματικό κέντρο ή στο ναό μας μετά το μάθημα –χωρίς εισαγωγικά εδώ.
3. Θεωρούμε τη διακονία μας έργο του Χριστού και διακονία των αδελφών μέσα στο Σώμα της Εκκλησίας; Δεν μπορούμε να εργαζόμαστε για την προσωπική μας προβολή, για να δημιουργήσουμε στρατό, προσωπικό (πνευματικοπαιδιών οι κληρικοί, θαυμαστών κτλ. οι λαϊκοί) ή οποιασδήποτε οργάνωσης δρα διασπαστικά στο εκκλησιαστικό Σώμα.
4. Δημιουργούμε συνθήκες ελευθερίας; Ελευθερία στην έκφραση και στη συμπεριφορά, μέσα στα όρια της ευπρέπειας, αλλά μακριά από κάθε τάση καθωσπρεπισμού. Ο νεανικός λόγος, φύσει ελεύθερος και ανατρεπτικός, θέλει να συναντήσει ώτα ευήκοα και μυαλά ανοιχτά, με πρόθεση ειλικρινούς διαλόγου και όχι με έτοιμες συνταγές και προκαθορισμένες απαντήσεις.
Πρακτικές προτάσεις
Να μεταφερθούμε ωστόσο σε πρακτικό επίπεδο και σε κατάθεση συγκεκριμένων προτάσεων. Κάποιες απ’ αυτές απαιτούν χρήματα. Αν δεν υπάρχουν, ας ξεκινήσουμε όμως από τις ανέξοδες προτάσεις που θα ακολουθήσουν, που απαιτούν όμως κόπο και χρόνο από μέρους μας.
α) Η υποδομή
Βασική προϋπόθεση για μια σοβαρή ενοριακή εργασία είναι να υπάρχει ένας χώρος ειδικά διαμορφωμένος για τα παιδιά, ένα πνευματικό κέντρο, όπου οι κατηχητικές δραστηριότητες θα έχουν τον πρωτεύοντα ρόλο (π.χ. δε θα γίνεται έξωση των κατηχητικών, επειδή… χρειάζεται να σερβίρουμε τον καφέ για το μνημόσυνο). Στον χώρο αυτό καλό είναι η κάθε ομάδα να έχει τη γωνιά της (π.χ. τον χώρο για τις φωτογραφίες της ή την εφημερίδα τοίχου).
Εκεί μπορούν να να υπάρχουν:
– Μια καλά εξοπλισμένη βιβλιοθήκη, με βιβλία ελκυστικά για την αισθητική και το περιεχόμενό τους. Τα βιβλία να μην είναι αποκλειστικώς «θρησκευτικά», αλλά να προσφέρουν ανοίγματα στη σκέψη των παιδιών, αφορμές για προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα θέματα.
– Μια συλλογή ψυχαγωγικών ταινιών σε κασσέτες video ή dvd –όχι μόνο ντοκιμαντέρ ή θρησκευτικού περιεχομένου.
– Ένας ή περισσότεροι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, με πρόσβαση στο διαδίκτυο (internet), εξοπλισμένοι και με ειδικά «φίλτρα», για να εμποδίζεται η πρόσβαση σε ιστοσελίδες ακατάλληλες για την παιδική ηλικία.
– Παιχνίδια επιτραπέζια, ηλεκτρονικά κ.ά. Κριτήριο για την επιλογή τους: να διευκολύνουν την συνεργασία και να μην απομονώνεται το παιδί με τον ατομικό Η/Υ. Κάτι αντίστοιχο με τη (δανειστική) βιβλιοθήκη μπορεί να είναι η (δανειστική) παιγνιοθήκη, με παιχνίδια όμως πουθα διευκολύνουν την προσέγγιση και τη συνεργασία των παιδιών (π.χ. επιτραπέζια, αντί για ηλεκτρονικά) .
– Κάποια τραπέζια μέσα στην αίθουσα θα μας βοηθήσουν σε δραστηριότητες που ενδεχομένως θελήσουμε να υλοποιήσουμε.
β) Η σύνθεση των «τμημάτων»
Πέρα από τις υποδομές, σημαντικό είναι να χωριστούν σωστά τα παιδιά σε «τμήματα» – ομάδες.
Προτείνεται ο χωρισμός κατά ηλικίες, όχι με βάση το φύλο. Η δημιουργία αμιγών ομάδων είναι ανεδαφική και αδικαιολόγητη με τα σημερινά δεδομένα. Αποτελεί πρόκληση για την Εκκλησία να ενισχύσει την υγιή διαφυλική αγωγή, που δεν θα στηρίζεται στη γκετοποίηση αλλά στην προσέγγιση των δύο φύλων, στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και των ειλικρινών ανθρώπινων σχέσεων. Χωρίς τα φοβικά σύνδρομα, που εμποδίζουν πολλές φορές τα «Χριστιανόπουλα» να κοιτάξουν το άλλο φύλο στα μάτια, ισότιμα και χωρίς συμπλέγματα.
Καλό είναι σε κάθε τμήμα ο αριθμός των παιδιών να μην ξεπερνάει τα 25, ώστε να υπάρχουν περιθώρια για «καλύτερη δουλειά», δηλ. μεγαλύτερη προσωπική επικοινωνία και περισσότερο διάλογο. Γι’αυτό χρειάζεται, βέβαια, ικανός αριθμός στελεχών, αλλά και σωστός σχεδιασμός.
Οι ώρες που θα ορισθούν να εξυπηρετούν τα παιδιά. Ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά ούτε και σε ώρα, που τα περισσότερα θα έχουν άλλη προγραμματισμένη δραστηριότητα (π.χ. ομάδα ποδοσφαίρου). Καλύτερα θα ήταν να συμφωνήσουμε τις ώρες με τα ίδια τα παιδιά.
γ) Πώς γινόμαστε όλοι μια ομάδα
Η κατηχητική εργασία θα διευκολυνθεί πολύ αν δημιουργηθεί κλίμα οικείο και ευχάριστο ανάμεσα στα παιδιά και στον κατηχητή από τη μια και ανάμεσα σε καθέναν από τους συμμετέχοντες από την άλλη. Χρειάζεται συνεπώς να οργανωθεί αυτό το άθροισμα των προσώπων σαν μια ομάδα, που θα συνεργασθεί προκειμένου να πετύχει τον στόχο της: την κατήχηση.
Την κατήχηση όχι μόνο των παιδιών, αλλά και του κατηχητή μέσω των παιδιών! Ακόμη θα πρέπει να βοηθηθούν τα παιδιά να αξιοποιήσουν το γνωστικό και βιωματικό τους υπόβαθρο, προκειμένου να ανακαλύψουν και μόνα τους απαντήσεις στα διάφορα ζητήματα. Έτσι μεταφέρεται στα δικά μας δεδομένα η διαδικασία της αμφίδρομης μάθησης. Κι αλήθεια, ας ψάξουμε στην εμπειρία μας για να εντοπίσουμε τις όχι λίγες φορές που μάθαμε ή βοηθηθήκαμε ή πήραμε αφορμή για να μάθουμε ή γενικά ωφεληθήκαμε από την συνεργασία μας με τα παιδιά.
Κεντρική σημασία έχει η πρώτη συνάντηση. Τότε πρέπει να γνωριστούν όλοι μεταξύ τους. Ο κατηχητής θα κάνει την αρχή και θα παρουσιαστεί για να ενθαρρύνει και τους υπόλοιπους. Υπάρχουν ειδικά παιχνίδια, τα icebreakers, που βοηθούν «να σπάσει ο πάγος». Έτσι τα παιδιά θα γνωριστούν καλύτερα, θα νοιώσουν πιο άνετα στη συζήτηση ή στο μοίρασμα εμπειριών με την ομάδα και θα υπάρξει μια πιο «θερμή» συνεργασία.
Στην ίδια αρχική συνάντηση πρέπει να τεθούν ορισμένοι κανόνες της ομάδας• να συνάψουν δηλαδή μεταξύ τους τα παιδιά ένα «κοινωνικό συμβόλαιο». Θα προτείνουν τα ίδια τους κανόνες, αν χρειαστεί και με τη δική μας βοήθεια, και θα δεσμευθούν για την τήρησή τους. Μπορούν να αναρτηθούν στη γωνιά της ομάδας και μόνα τους τα παιδιά να ελέγχουν κάθε τόσο αν τηρούν όσα συμφώνησαν.
Καλό θα είναι επίσης τα μέλη της ομάδας να αναλάβουν αρμοδιότητες, που θα αλλάξουν μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα. Π.χ. ένα παιδί θα μοιράζει τα φυλλάδια των τραγουδιών, άλλο τα ντοσιέ, τρίτο θα αναλάβει τα κεράσματα κοκ. Στόχος είναι να αναλάβουν όλοι κάτι στη διάρκεια της χρονιάς και να προσφέρουν στην ομάδα ο καθένας με τον τρόπο του.
Για να γνωρίσει μάλιστα και ο κατηχητής καλύτερα την ομάδα του, καλό είναι να τους δώσει ερωτηματολόγια για να τα συμπληρώσουν επώνυμα (είτε «αυτοπροσωπογραφίες» είτε μια σειρά κρίσιμων ερωτήσεων). Τα αποτελέσματα όμως να μην κοινοποιηθούν στα παιδιά, αλλά να μείνουν για προσωπική χρήση του κατηχητή.
Τέλος, προκειμένου να αισθανθούμε σαν ομάδα, σημασία έχει και η διαμόρφωση του χώρου. Στο δίλημμα «αίθουσα – λεωφορείο ή «αίθουσα – κύκλος ομαδικής διδασκαλίας» ανεπιφύλακτα τασσόμαστε υπέρ της δεύτερης επιλογής.
δ) Οι διδακτικές προσεγγίσεις των θεμάτων μας
Χρειάζεται –χωρίς καθόλου να ονειροπολώ με τη συγκεκριμένη πρόταση – να αξιοποιήσουμε τις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους. Την εργασία στις ενοριακές συντροφιές, όπως και στις σχολικές ομάδες, εξυπηρετεί η μέθοδος του «σχεδίου εργασίας» (project) , διότι εξασφαλίζει ένα ευρύ πλαίσιο εργασίας, γύρω από ορισμένο θεματικό άξονα, με μικρότερα υποθέματα που θα επεξεργάζεται η ομάδα σε κάθε συνάντησή της. Το «σχέδιο εργασίας» συνδυάζει:
Βιωματικότητα
Βασίζεται στο βίωμα και την εμπειρία, στην ενεργητική συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης. Οι απαραίτητες πληροφορίες αποκτώνται ευκολότερα . Αυξάνεται η ευνοϊκή διάθεση των μαθητών προς το «μάθημα». Αποκτούν τα άτομα περισσότερες ικανότητες και δεξιότητες.
Διαθεματικότητα
Βασίζεται στην παραδοχή ότι ο κόσμος συνιστά ένα όλον, που διαφορετικά αντιμετωπίζεται αν θεωρηθεί συνολικά απ’ ότι αν παρατηρήσουμε χωριστά τα επί μέρους στοιχεία του. Διασυνδέει γύρω από κάθε θέμα γνώσεις και δεξιότητες από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα (θεολογία, ιστορία, λογοτεχνία, καλές τέχνες, θετικές επιστήμες κ.ά.)
Ομαδοσυνεργατική
Η εργασία σε ομάδες διακρίνεται για τα πλεονεκτήματά της: δίνονται ευκαιρίες επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, καλλιεργείται η ικανότητα επίλυσης των συγκρούσεων, αίσθηση της αλληλεξάρτησης και της αποδοχής των άλλων, αναπτύσσονται θετικές στάσεις προς τη μάθηση και το κατηχητικό σχολείο, ενισχύεται η αυτοεκτίμηση των παιδιών, προάγεται η νοητική και η γλωσσική τους ανάπτυξη, αυξάνεται ο χρόνος της συμμετοχής τους στο μάθημα. Από τους παιδαγωγούς προτείνεται να σχηματίζονται τριμελείς ή τετραμελείς ομάδες και μάλιστα ανομοιογενείς –για να υπάρχει αλληλοσυμπλήρωση των μελών τους.
Ανακαλυπτική
Το παιδί και ο έφηβος να μπορεί, με βάση την προηγούμενη εμπειρία και τα βιώματά του, να δίνει μόνος του απαντήσεις στους προβληματισμούς του και να ανακαλύπτει μόνος του τα μηνύματα του κατηχητικού λόγου.
Ίσως μπορούμε να μιλήσουμε και για ενός είδους «εποικοδομητισμό» αναφορικά με το εκκλησιαστικό βίωμα των παιδιών, η μορφή και η ένταση του οποίου ποικίλει, με δεδομένο τον ελάχιστο χρόνο που αφιερώνουν πολλοί γονείς για τα παιδιά, την απομάκρυνση από τα παραδοσιακά πρότυπα της οικογένειας και τα αντίστοιχα βιώματα κτλ.
Αν θέλουμε η εργασία στις ομάδες. να είναι αποδοτική και να μην ξεφύγουμε από τους στόχους της συνάντησης, ετοιμάζουμε από πριν ένα φύλλο εργασίας με βάση το οποίο θα εργαστούν τα παιδιά. Μπορεί να περιέχει σημεία της διήγησης, κρυπτόλεξα, σταυρόλεξα, ακροστοιχίδες, αντιστοιχίσεις, ερωτήσεις κλειστού τύπου, ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, ιδέες για σχετικές με το θέμα καλλιτεχνικές δημιουργίες, ερωτηματολόγια για συνεντεύξεις που θα πάρουν τα παιδιά κ.ά.
Οι ανοιχτού τύπου ερωτήσεις παρέχουν καλές αφορμές για συζήτηση μέσα στην ομάδα. Τα πορίσματα των συζητήσεων ανά ομαδα είναι σκόπιμο να μεταφερθούν από αντιπρόσωπο – παιδί στην «ολομέλεια» της συνάντησης. Έτσι θα ενημερωθούν όλοι για όλα και μπορεί να συνεχισθεί ο προβληματισμός με ευρύτερο κύκλο προσώπων, που θα τον εμπλουτίσουν.
Επίσης, θα πρέπει να βοηθιούνται τα παιδιά να αναπτύξουν την συναισθηματική ενσυναίσθηση , δηλ. να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση κάποιου τρίτου και να κατανοήσουν τα συναισθήματά του σε ιδεατά σενάρια ή πραγματικές καταστάσεις. Το παιχνίδι ρόλων (role-playing) είναι μια παιδαγωγική τεχνική που αυτόν τον στόχο εξυπηρετεί.
Το ότι οι κατηχητικές μας συνάξεις δεν πρέπει να μεταβάλλονται σε «σχολείο» ή «φροντιστήριο» του Σαββατοκύριακου δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει μαθησιακή διαδικασία. Σαφέστατα υπάρχει, αλλά είναι προσανατολισμένη στην καλλιέργεια της «πολλαπλής νοημοσύνης» και προσφέρεται με τρόπο ευχάριστο.
ε) Δρομολογώντας την ανανέωση
Οι δρόμοι της διαθεματικής, βιωματικής, ομαδοσυνεργατικής και ανακαλυπτικής μάθησης άργησαν πολύ να εισέλθουν στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα και μοιάζουν σχετικά νέοι, σύντομα όμως μπορεί να είναι ξεπερασμένοι. Για την μεθοδολογία των κατηχητικών συναντήσεων της Εκκλησίας μας πάντως είναι κάτι καινοφανές.
Για να μπορέσει η σκέψη αυτή να εφαρμοσθεί θα χρειαστούν καινούρια κατηχητικά βοηθήματα – ανοιχτοί φάκελλοι υλικού, δομημένοι με αυτή την λογική. Ένα βοήθημα μπορεί να περιλαμβάνει μερικά «μεγάλα projects» (θεματικές ενότητες), οι οποίες να υλοποιούνται συστηματικά μεν, αλλά σταδιακά, ως «μικρά projects» («μαθήματα»), διάρκειας 1 ½ ώρας . Παράδειγμα: Το μεγάλο project να έχει θέμα: «Εγώ και οι άλλοι», ενώ τα θέματα κάποιων υποενοτήτων του («μαθημάτων») να είναι: Ο πλησίον, Φιλία, Δικαιοσύνη και αδικία, Όλοι διαφορετικοί κι όλοι ισότιμοι, Αγάπη, Ταπείνωση κλπ.
Επειδή όμως όλοι οι κατηχητές δεν έχουν και γνώσεις διδακτικής, θα χρειαστούν ειδικά βιωματικά σεμινάρια ανά ομάδες ενδιαφερομένων κατηχητών. Στα σεμινάρια οι εκπαιδευόμενοι κατηχητές θα πρέπει να έρθουν στη θέση των παιδιών· να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν οι ίδιοι σχέδια εργασίας (projects).
Ακόμη, επειδή όλοι οι κατηχητές δεν είναι έτοιμοι ή πρόθυμοι να εφαρμόσουν τις νέες διδακτικές μεθόδους στην κατηχητική τους εργασία, σε ένα νέο βοήθημα καλό θα είναι να παρατίθεται παράλληλα ένα σχεδιάγραμμα παραδοσιακής διδασκαλίας του υλικού που περιλαμβάνεται στην αντίστοιχη ενότητα.
Παράδειγμα εφαρμογής στο θέμα: Οι εικόνες
Αφόρμηση: μια εικόνα ή το συναξάρι της Κυριακής της Ορθοδοξίας ή βίος Ευαγγ. Λουκά κ.ά.
Επίσκεψη στο ναό (έρευνα πεδίου) – Προσκύνηση εικόνας του Αγίου του ναού (βιωματικότητα) – Καταγραφή εικόνων από τις ομάδες (ανακαλυπτική, ομαδοσυνεργατική) – Επικόλληση χάρτινων εικόνων σε ξύλο, για να τις κρατήσουν στη λιτανεία των εικόνων (βιωματικότητα , άνοιγμα στην κοινότητα) – Ενημέρωση, αναζήτηση πληροφοριών και δραστηριότητες για τα υλικά της αγιογραφίας, τη σύνδεση των εικόνων με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, αναγνώριση της «σχολής» στην οποία ανήκει ο αγιογράφος, συμβολισμοί (διαθεματικότητα, αφού έγινε αναφορά σε θέματα ιστορίας, ιστορίας τέχνης, θεολογίας, χημείας).
Να αναπτύξουμε μαζί με τα παιδιά δραστηριότητες, που είναι αμφίβολο αν θα τους δοθεί αλλού η ευκαιρία. Π.χ. άναμμα καντηλιού και θυμιατού, χρήση Αγίας Γραφής, να ανέβουν στο ψαλτήρι και να ψάλλουν κάτι όλοι μαζί, στα πλαίσια μιας ακολουθίας (π.χ. παράκληση, κάποια στάση χαιρετισμών, απόδειπνο), να ζυμώσουν πρόσφορο, να διακονήσουν στο Ιερό.
Τέτοιες ευκαιρίες μας παρέχει πάμπολλες ο εορτολογικός κύκλος της Εκκλησίας. Π.χ. επίσκεψη στο ναό και παρουσίαση των ιερών σκευών με αφορμή τη γιορτή των Εισοδίων, το Σάββατο του Ακαθίστου αναφορά στο πρόσωπο της Παναγίας και σύντομη ακολουθία χαιρετισμών, το Σάββατο του Λαζάρου χειροτεχνία – κατασκευή πασχαλινών λαμπάδων, του Αγίου Τρύφωνος αναφορά στο περιβάλλον κοκ.
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τη σύνδεση των «μαθημάτων» μας με τις ανάγκες και τις απορίες των παιδιών αφ’ ενός, με την επικαιρότητα και την καθημερινότητα αφ’ ετέρου. Για παράδειγμα, έστω ότι συζητείται τις τελευταίες ημέρες το ζήτημα του σατανισμού. Καλό είναι να αφιερώσουμε τη συζήτηση μια φορά στο θέμα αυτό: ποια είναι η θέση της Εκκλησίας, πώς το αντιμετωπίζουμε. Δεχόμαστε τους προβληματισμούς των παιδιών. Αν δεν είμαστε σε θέση να απαντήσουμε έγκυρα, δεσμευόμαστε να απαντήσουμε την επόμενη φορά, αφού ενημερωθούμε, ή παραπέμπουμε σε πιο εξειδικευμένο πρόσωπο (π.χ. τον ιερέα).
Σημαντική είναι η αφόρμηση για το θέμα. Πρέπει να είναι εντυπωσιακή, ικανή να κινήσει το ενδιαφέρον τους. Αφορμές μπορεί να δώσουν οι στίχοι ενός τραγουδιού (π.χ. των Κατσιμιχαίων, Active Member, Πυξ Λαξ κ.ά.), άρθρα εφημερίδων ή περιοδικών, δημοσκοπήσεις (μεταξύ των παιδιών ή δημοσιευμένες στον τύπο), ταινίες, ποιήματα.
στ) Παράλληλες δραστηριότητες
Στα πλαίσια του ενοριακού πνευματικού κέντρου μπορούν να οργανωθούν διάφορες δραστηριότητες, που θα βοηθούν μεν τα παιδιά να αξιοποιήσουν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους, όμως παράλληλα θα έχουν σαφή κατηχητικό προσανατολισμό. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να εξελιχθούμε σε έναν απλό πολιτιστικό σύλλογο ή ένα… σύστημα προσκόπων.
Ακόμη χρειάζεται προσοχή, οι δραστηριότητές μας αυτές να μην αποβλέπουν στον ανταγωνισμό παρόμοιων εκδηλώσεων άλλων φορέων. Αν, για παράδειγμα, στην ενορία μας λειτουργεί ήδη ένα χορευτικό τμήμα, ίσως να μην ωφελούσε ένα δεύτερο, εκκλησιαστικό• ίσως και να έβλαπτε. Γιατί να μην αξιοποιήσουμε το χορευτικό εκείνο στις ενοριακές εκδηλώσεις μας και εμείς να οργανώσουμε κάτι άλλο, για το οποίο θα υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη (π.χ. μια βιβλιοθήκη, μια ομάδα θεάτρου ή κάτι άλλο).
Ανάμεσα στις δραστηριότητες αυτές θα μπορούσαν να είναι και οι παρακάτω:
Μουσικές δραστηριότητες: ορχήστρα, μουσικό σύνολο, χορωδία, ραδιοφωνική εκπομπή, παιχνίδι μουσικών σταθμών, έντυπα τραγουδιού, αυτοσχέδια τραγούδια – σύνθεση μουσικής, παιχνίδια με μουσική, ψυχαγωγία με μουσικά όργανα, αναμνηστικά cd για τα παιδιά, μουσική στον χώρο των παιχνιδιών
Αξιοποίηση της τεχνολογίας: δημιουργία ενοριακής ιστοσελίδας με forum και blogs για τους νέους, αίθουσα Η/Υ, πρόσβαση στο διαδίκτυο, περιήγηση σε εκκλησιαστικές κ.ά. ιστοσελίδες μαζί με τα παιδιά, προβολή εκπαιδευτικών cd-rom ή dvd με ταινίες για σχολιασμό και συζήτηση, δημιουργία εφημερίδας με τη βοήθεια Η/Υ, κατηχητικό παιχνίδι στον Η/Υ, προβολή παιχνιδιών παρατηρητικότητας με projector, παιχνίδια Η/Υ, επικοινωνία με ομάδες Ορθοδόξων ή ετεροδόξων του εξωτερικού
Καλλιτεχνικό εργαστήρι – Ώρα δημιουργικής απασχόλησης: ζωγραφική, κολλάζ, γλυπτική, χαρτοκοπτική, διακοσμητικές κατασκευές, χρηστικές κατασκευές, χειροτεχνίες, graffiti (σε ειδικούς χώρους), συλλογές αντικειμένων, αγιογραφία, επικόλληση εικόνων σε ξύλο, παρασκευή λιβανιού, κατασκευή κομποσχοινιών, εκθέσεις ζωγραφικής και κατασκευών
Θέατρο: Δραματοποίηση της αφήγησης (π.χ. δραματοποίηση παραβολών), προετοιμασία θεατρικής παράστασης (συγγραφή σεναρίου, διανομή ρόλων, προετοιμασία σκηνικών από τα παιδιά, role-playing, παρακολούθηση θεατρικής παράστασης, θεατρικό παιχνίδι
Χορός: διδασκαλία παραδοσιακών χορών και δημιουργία ειδικού τμήματος (με βεστιάριο) για την συμμετοχή του σε ενοριακές κλπ. εκδηλώσεις
Αξιοποίηση του λαογραφικού πλούτου και της τοπικής ιστορίας: επίσκεψη σε λαογραφικό μουσείο, συμμετοχή σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διατήρηση ή αναβίωση τοπικών εθίμων (π.χ. δημιουργική απασχόληση με βάση τα έθιμα Μ. Εβδομάδας), αναπαράσταση παραδοσιακών επαγγελμάτων, ενημέρωση για τις παραδοσιακές και τις λειτουργικές τέχνες, δημιουργία λαογραφικής συλλογής, παραδοσιακά παιχνίδια
Αθλητισμός: προπονήσεις και διενοριακά πρωταθλήματα αθλητικών ομάδων (ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϋ, χάντμπωλ) με βάση συγκεκριμένους κανονισμούς για την προώθηση του «ευ αγωνίζεσθαι» (fair play), ατομικά ενδοενοριακά πρωταθλήματα (σκάκι, πιγκ-πογκ), απονομή επάθλων στους νικητές και αναμνηστικών σε όσους έλαβαν μέρος, φιλικοί αγώνες με άλλες ενορίες ή ομάδες, λατρευτικές και άλλες εκδηλώσεις για τον Άγιο Νέστορα, προστάτη των αθλητών, πρόσκληση αθλητών για συζήτηση και συναναστροφή, προβολή αθλητικών αγώνων (μέσω “supersport”)
Βιβλίο: δανειστική βιβλιοθήκη, έκθεση βιβλίου (μόνιμη ή περιστασιακή), δωρεά βιβλίων στα παιδιά κατά τις γιορτές, έκδοση εντύπων, παρουσιάσεις βιβλίων, πρόσκληση συγγραφέων για συζήτηση και συναναστροφή
Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση: δημιουργία οικολογικής ομάδας, ανακύκλωση, επίσκεψη σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, εκπόνηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής
Εκδρομές μονοήμερες ή πολυήμερες, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό (Παρατηρήσεις: κατά προτίμηση, χωριστά κάθε ηλικιακή ομάδα, σαφής στοχοθεσία, ενδιαφέρον πρόγραμμα: επίσκεψη σε προσκυνήματα – αξιοθέατα, επικοινωνία με εκκλησιαστικές κοινότητες της περιοχής, χρόνος για επικοινωνία και παιχνίδι, ελεύθερος χρόνος)
Ενοριακή κατασκήνωση
ζ) Η ψυχαγωγία στην κατήχηση
Η ομαδική ψυχαγωγία είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της σύγχρονης αγωγής. Μπορεί να δημιουργήσει στο παιδί αισθήματα φιλαλληλίας και διάθεσης για συνεργασία, ενώ έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως αοτελεσματικό μέσο καταστολής της παιδικής επιθετικότητας και κοινωνικοποίησης του παιδιού.
Κάθε δραστηριότητα, απ’ το πιο απλό παιχνίδι μέχρι το πιο σύνθετο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, πρέπει να είναι καλά οργανωμένο από μέρους μας, προτού παρουσιασθεί στα παιδιά. Οφείλουμε να έχουμε συγκεντρώσει τα απαραίτητα υλικά, να γνωρίζουμε τους κανόνες, να δημιουργήσουμε την κατάλληλη ατμόσφαιρα. Η προετοιμασία δεν μπορεί να είναι της τελευταίας στιγμής. Ο αυθορμητισμός δεν μπορεί να λείπει από την ψυχαγωγία.
Πρέπει να αφεθεί και στα ίδια τα παιδιά χώρος για δράση και εθελοντική συνεργασία σε κάθε φάση της ψυχαγωγίας, από την προετοιμασία μέχρι και την αποτίμησή της, χωρίς ποτέ να πιέζονται ή να καταναγκάζονται να αναλάβουν ρόλο στο παιχνίδι.
Ακόμη, πρέπει να υπάρχουν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στο παιχνίδι για όλους. Αποφεύγουμε παιχνίδια που απαιτούν εξαιρετικές ικανότητες ή παρέχουν ευκαιρία να νικήσουν στους ίδιους κάθε φορά. Συνεπώς, δεν επιλέγουμε μόνο παιχνίδια γνώσεων ή μόνο παιχνίδια που απαιτούν κίνηση, αλλά συνδυάζουμε διάφορους τύπους παιχνιδιών.
Σε κάθε συνάντηση, στην αρχή ή στο τέλος, μπορούμε να παίξουμε κάποιο σύντομο παιχνίδι. Θα μπορούσαμε ακόμη να αφιερώσουμε και μια ολόκληρη συνάντηση στην ψυχαγωγία ή να οργανώσουμε ένα «απόγευμα ψυχαγωγίας» για τα παιδιά όλων των ομάδων. Θα μπορούσαμε να παίξουμε τότε το παιχνίδι του δάσους, τον κρυμμένο θησαυρό, το παιχνίδι των σταθμών ή να οργανώσουμε με απλά υλικά ένα αυτοσχέδιο λουνα – παρκ.
Τελική υπενθύμιση
Τελειώνοντας, ύστερα από μια σειρά προτάσεων για το «τι θα κάνουμε» στο κατηχητικό μας έργο, ας θυμηθούμε καλύτερα «τι πρέπει να γίνουμε», με τη βοήθεια όλων των ανωτέρω: μέλη της Εκκλησίας συνειδητά, που θα γευόμαστε την εμπειρία της πίστης και της αλήθειάς Της και θα αγωνιζόμαστε να την μετατρέψουμε σε καθημερινό μας βίωμα!
                                                                                                                        Ιωάννης ζαμπέλης

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου